Powierzchnia lasów w Polsce wynosi ponad 9 milionów hektarów. Z powodu rozwoju rolnictwa w poprzednich wiekach w większości rosną one na najsłabszych glebach. Czynniki takie jak: huragany, powodzie, susze, pożary czy gradacje szkodliwych owadów wpływają na kształtowanie siedlisk przyrodniczych. Poza bezpośrednim oddziaływaniem poszczególnych czynników występuje również ich oddziaływanie wzajemne i kumulowanie efektu. Przykładem może być atakowanie przez owady drzewostanów uszkodzonych przez wiatr czy ich większa podatność na pożary w okresie suszy. Warunkiem trwałości lasu oraz zachowaniem różnorodności biologicznej jest prowadzenie zrównoważonej gospodarki leśnej. Bardzo istotne jest również właściwe zachowanie wszystkich osób korzystających z lasu.

Kompendium wiedzy o zdarzeniach klęskowych w polskich lasach.

Tekst: Ewa Fronczak, Tomasz Jabłoński, Bartłomiej Kołakowski, Tadeusz Zachara
Opracowanie: Mirosław Kwiatkowski, Artur Rutkiewicz, Artur Sawicki, Adam Wójcicki
Redakcja językowa i korekta: Joanna Szewczykiewicz
Projekt graficzny: Dźwignia Handlu Sp. z o.o.
Skład, łamanie, druk i oprawa: Zakład Poligraficzny SINDRUK, www.sindruk.pl
Nakład: 2000 egz., 50 stron
Copyright © by Instytut Badawczy Leśnictwa 2020
ISBN: 978-83-62830-85-5

Poradnik metodyczny dla nauczycieli i edukatorów szkoły podstawowej oraz starszych, w zakresie nauczania przedmiotów przyrodniczych z wykorzystaniem wiedzy o lasach

Tekst: Mirosław Kwiatkowski, Bartłomiej Kołakowski, Artur Rutkiewicz, Adam Wójcicki, Tadeusz Zachara, Tomasz Jabłoński
Opracowanie: Artur Rutkiewicz
Redakcja merytoryczna: Anna Wierzbicka
Redakcja językowa i korekta: Joanna Szewczykiewicz
Koncepcja graficzna i projekt okładki: Adam Wójcicki
Skład, łamanie, druk i oprawa: Pro-Print Usługi Poligraficzne
Nakład: 1000 egz., 92 strony
Copyright © by Instytut Badawczy Leśnictwa 2023
ISBN: 978-83-62830-99-2

Artykuł pt. „Opowiedzieć o żywiołach” autorstwa: dr. inż. Tadeusza Zachary (IBL)

„Echa Leśne”, nr 2020/4, str. 46-48.

„Czym różni się wiatrował od wiatrołomu? Czy bóbr może powodować zalanie lasu? Czy są gatunki drzew, które do rozwoju potrzebują ognia? Czy drzewa mogą usychać od nadmiaru wody?
Zmierzenie się z takimi pytaniami przez uczniów szkół lub uczestników popularnych pikników rodzinnych okazuje się niełatwe. Toteż upowszechnianie tego rodzaju wiedzy skłoniło zespół naukowców i edukatorów z Instytutu Badawczego Leśnictwa do realizacji projektu pt. „Zagrożenia ekosystemów leśnych – klęski i przeciwdziałanie”.
Głównym jego celem jest szeroka edukacja społeczna poświęcona funkcjonowaniu lasów i leśnictwa, w przystępny sposób prowadzona na kanwie opowieści o możliwych klęskach i zagrożeniach czyhających na las i leśne gospodarstwo”.

Artykuł pt. „Szast-prast i… co dalej leśniku?” autorstwa: dr. inż. Adama Wójcickiego (IBL)

„Las Polski”, nr 2020/15-16, str. 26-27.

„W ostatnich latach obserwuje się coraz częstsze i bardziej intensywne nawałnice penetrujące kontynentalną część Europy, co zwiększa ryzyko niszczenia lasów jej wschodniej części.
W obliczu tak szybko wzrastającej liczby i siły wiatrów uderzających w nasz kraj polskie leśnictwo stoi przed wyzwaniem ochrony lasów na niespotykaną dotąd skalę. Niezwykle ważne jest więc korzystanie z wiedzy i doświadczeń własnych oraz cudzych, stosowanie, w miarę możliwości, dostępnych metod zapobiegania, ale przede wszystkim nielekceważenie zagrożenia”.

Artykuł pt. „Ogniu nasz, kontrolowany” autorstwa: mgr. inż. Bartłomieja Kołakowskiego (IBL)
„Las Polski”, nr 2020/12, str. 12-14.

„Równo pięć lat temu z inicjatywy Laboratorium Ochrony Przeciwpożarowej Lasu IBL zorganizowano konferencję dotyczącą stosowania kontrolowanego wypalania w gospodarce leśnej i ochronie przyrody. To swoiste novum połączono wówczas z pokazowym wypaleniem 5 ha wrzosowiska. Czas podsumować to wydarzenie i powiedzieć, czego się nauczyliśmy”.

Artykuł pt. „Zamieranie drzewostanów sosnowych – synergia zmian” autorstwa: dr. inż. Tomasza Jabłońskiego i  dr. inż. Artura Rutkiewicza (IBL); mgr inż. Aldony Perlińskiej i mgr. inż. Kamila Szpakowskiego (DGLP).

„Las Polski”, nr 2020/23, str. 22-23).

„Zjawisko wieloczynnikowego zamierania drzew było dotychczas kojarzone z jesionem, brzozą, dębem, olszą, jodłą, świerkiem lub modrzewiem. Niestety w ostatnich latach problem ten zaczyna również dotyczyć sosny pospolitej”.

Artykuł pt. „Informacje o terenach zalewowych i powodziach dotyczących lasów” autorstwa: dr. inż. Tomasza Jabłońskiego i dr. inż. Artura Rutkiewicza (IBL).

„Las Polski”, nr 2020/24, str. 32-33.

„Wydaje się, że tereny narażone na podtopienia, zalewy i powodzie są w lasach dobrze rozpoznawalne, choćby nawet tylko dzięki ukształtowanym siedliskom w dolinach rzecznych. Warto jednak skorzystać z różnych źródeł informacji – dziś dostępnych również online, które zweryfikują prawdopodobieństwo i intensywność tych zjawisk”.

Prezentacja przydatna do przeprowadzenia lekcji pt. „Wiatr zagrożeniem dla lasu” (z zakresu tematyki żywiołu POWIETRZE).
autorstwa: dr. inż. Adama Wójcickiego i  dr. inż. Tadeusza Zachary.

Czym jest wiatr i jak powstaje?
Jakie znamy rodzaje wiatru?
Jakie są skutki działania silnych wiatrów w lesie?
Czy wpływom silnych wiatrów w lasach można przeciwdziałać?
W jaki sposób możemy hodować odporne drzewostany?

Prezentacja przydatna do przeprowadzenia lekcji pt. „Ogień w lesie i nie tylko…” (z zakresu tematyki żywiołu OGIEŃ).
autorstwa: mgr. inż. Mirosława Kwiatkowskiego i  dr. inż. Łukasza Tyburskiego.

Pożary lasu – definicja, rodzaje
Jakie znamy rodzaje wiatru?
Jakie są skutki działania silnych wiatrów w lesie?
Czy wpływom silnych wiatrów w lasach można przeciwdziałać?
W jaki sposób możemy hodować odporne drzewostany?

Seminarium naukowe pt. „Zagrożenia ekosystemów leśnych. Żywioł – OGIEŃ”.
Dr hab. Ryszard Szczygieł (Laboratorium Ochrony Przeciwpożarowej Lasu IBL).
Sękocin Stary, 15 grudnia 2021 r.

Seminarium naukowe pt. „Zagrożenia ekosystemów leśnych. Żywioł – POWIETRZE”.
Dr inż. Wojciech Gil (Zakład Hodowli Lasu i Genetyki Drzew Leśnych IBL).
Sękocin Stary, 15 grudnia 2021 r.

Seminarium naukowe pt. „Zagrożenia ekosystemów leśnych. Żywioł – WODA”.
Dr inż. Michał Wróbel (Zakład Ekologii Lasu IBL)
Sękocin Stary, 15 grudnia 2021 r.

Seminarium naukowe pt. „Zagrożenia ekosystemów leśnych. Żywioł – ZIEMIA”.
Prof. dr hab. Iwona Skrzecz (Zakład Ochrony Lasu IBL)
Sękocin Stary, 15 grudnia 2021 r.

Artykuł pt. „Żywioły w lasach. Co grozi ekosystemom leśnym?” autorstwa: BaszA

„Las Polski”, nr 2022/2, str. 6.

Artykuł pt. „Susza w lesie – co na to Internet?” autorstwa: dr. inż. Artura Rutkiewicza (IBL).

„Środowisko”, nr 2022/10, str. 16-17.

„Z przedstawionego, pobieżnego przeglądu źródeł informacji i danych meteorologicznych mających potencjalne znaczenie dla śledzenia zagrożenia lasów suszą, ale również elementów Systemów Wspomagania Decyzji, pokazały, że istnieje już teraz kilka możliwości ich wykorzystania w gospodarce leśnej”.

Seminarium naukowe pt. „Zagrożenia ekosystemów leśnych. Żywioł – OGIEŃ”.
Mgr inż. Jan Kaczmarowski (Wydział Ochrony Lasu DGLP).
Sękocin Stary, 14 października 2022 r.

Seminarium naukowe pt. „Zagrożenia ekosystemów leśnych. Żywioł – ZIEMIA”.
Mgr inż. Agnieszka Hamera-Dzierżanowska (Wydział Ochrony Lasu DGLP).
Sękocin Stary, 14 października 2022 r.

Seminarium naukowe pt. „Zagrożenia ekosystemów leśnych. Żywioł – WODA”.
Mgr inż. Krzysztof Rostek (Wydział Hodowli Lasu DGLP).
Sękocin Stary, 14 października 2022 r.

Seminarium naukowe pt. „Zagrożenia ekosystemów leśnych. Żywioł – POWIETRZE”.
Mgr inż. Bartosz Pewniak (Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Toruniu).
Sękocin Stary, 14 października 2022 r.

Artykuł pt. „O powietrzu, które się śpieszy…” autorstwa: dr. inż. Tadeusza Zachary (IBL).

„Las Polski”, nr 2022/20, str. 19.

„Do czego jest potrzebny w lesie wiatr? Jaki wiatr nasi południowi sąsiedzi określają mianem Polaka? Czym się różni wiatrował od wiatrołomu? Czy las można zahartować, czy może lepiej ogrodzić go wielkim murem?” Oto przykładowe pytania, na które szuka odpowiedzi młodzież podczas zajęć prowadzonych w ramach projektu edukacyjnego, realizowanego przez zespół naukowców i edukatorów z Instytutu Badawczego Leśnictwa, pod kierunkiem mgr. inż. Artura Sawickiego”.

Artykuł pt. „Lekcje szyte na miarę” autorstwa: Bartłomieja Kołakowskiego (IBL).

„Aura”, nr 2022/10, str. 12-13.

„Już prawie trzy lata jest realizowany projekt „Zagrożenia ekosystemów leśnych – klęski i przeciwdziałanie”. Ma on cel edukacyjny – kształtować świadomość ekologiczną społeczeństwa poprzez ukazywanie przyczyn i skutków klęsk żywiołowych, w szczególności na obszarach leśnych”.

Artykuł pt. „Czy klimatyczne zawirowania mogą wymieść lasy?” autorstwa: dr. inż. Adama Wójcickiego (IBL).

„Środowisko”, nr 2022/11, str. 26-27.

„Ukorzeniona w glebie roślina się nie przemieszcza. Ale cały gatunek–już tak. Zasięgi występowania gatunków roślin i grzybów kształtują się, między innymi dzięki zjawisku anemochorii, czyli przenoszeniu przez wiatr nasion, pyłku czy zarodników”.

Artykuł pt. „Jak odbudować las?” autorstwa: dr. inż. Tadeusza Zachary (IBL).

„Las Polski”, nr 2022/22, str. 25.

„Nawałnica, która spustoszyła Bory Tucholskie w sierpniu 2017 roku, nie miała sobie równych w znanej nam historii polskich lasów. Rozmiarem zniszczeń przekroczyła wcześniejszy o 15 lat huragan w Puszczy Piskiej z lipca 2002 roku, przez wiele lat przedstawiany jako największa klęska w naszych lasach spowodowana przez powietrzny żywioł”.

Artykuł pt. „Uczynić las odpornym” autorstwa: dr. inż. Tadeusza Zachary (IBL).

„AURA”, nr 2022/12, str. 10-11.

Zagrożenia lasu ze strony różnych żywiołów to problem nie tylko nasz lokalny ale międzynarodowy. Każdego roku w różnych krajach Europy i świata notowane są wielkopowierzchniowe uszkodzenia lasu przez czynniki abiotyczne (najczęściej wiatr lub śnieg), pożary, gradacje owadów. Regularnie powtarza się susza, co kilka lat lasy cierpią również od powodzi.

Artykuł pt. „Powrót do pionu i nie tylko” autorstwa: dr. inż. Adama Wójcickiego (IBL).

„Środowisko”, nr 2022/12, str. 34-35.

Drzewa w trakcie swojego wieloletniego życia narażone są na szereg stresogennych czynników zewnętrznych. Jednym z nich jest wiatr, a jego silne podmuchy bardzo często skutkują znacznym pochyleniem pni. Może być ono również skutkiem erozji podłoża i innych czynników fizycznych. Wychylenie pnia od pionu jest dla drzewa bardzo niekorzystne.

Artykuł pt. „Nie taka klęska straszna” autorstwa: dr. inż. Adama Wójcickiego (IBL).

„Las Polski”, nr 2022/24, str. 21.

Czy klęska żywiołowa zawsze oznacza wyłącznie straty, a jedyną możliwością naprawy jej skutków jest działalność człowieka? Ostatnimi laty przyzwyczajamy się do tego, że zjawiska huraganowe w naszym kraju są powszechne, a szkody wyrządzane przez podmuchy silnego wiatru coraz bardziej dotkliwe.

Artykuł pt. „Kwaśne deszcze – lekcja dla nas i całego świata” autorstwa: dr. inż. Adama Wójcickiego (IBL).

„Aura”, nr 2023/1, str. 20-21.

Kwaśne deszcze były jednym z najgorętszych tematów w ostatnich dekadach XX wieku i przez wielu traktowane były jako największe zagrożenie środowiska przyrodniczego w tamtym czasie. Przez lata informacje o rybach ginących w strefie przypowierzchniowej u wybrzeży Półwyspu Skandynawskiego czy też zamieranie europejskich lasów regularnie pojawiały się w mediach. Z nie mniejszą uwagą i niepokojem zjawisko to obserwowano także w Ameryce Północnej.

Artykuł pt. „Robi się gorąco, czyli sytuacja polskiego łosia” autorstwa: dr. inż. Adama Wójcickiego (IBL).

„Środowisko”, nr 2023/1, str. 20-21.

W wyniku intensywnego pozyskiwania łowieckiego populacja łosi w Polsce pod koniec XX wieku stanęła na skraju załamania. Całoroczny bezterminowy okres ochronny i całkowity zakaz jego odstrzału nałożono w 2001 roku w momencie, gdy jego pogłowie wynosiło około dwóch tysięcy osobników w skali kraju. Od tamtej pory liczebność tego ssaka systematycznie wzrasta i na początku trzeciej dekady XXI wieku, według oficjalnych szacunków, przekroczyła już trzydzieści tysięcy osobników.

Artykuł pt. „Leśni Poskramiacze Żywiołów” autorstwa: dr. inż. Tadeusza Zachary i mgr. inż. Artura Sawickiego (IBL).

„Aura”, nr 2023/1, str. 20-21.

W siedzibie Instytutu Badawczego Leśnictwa odbył się centralny finał ogólnopolskiego konkursu wiedzy pt. „Leśni Poskramiacze Żywiołów”. Konkurs był skierowany do młodzieży ze szkół ponadpodstawowych. Jego celem było upowszechnianie wiedzy o zagrożeniach w ekosystemach leśnych i przeciwdziałania im.

Artykuł pt. „Młodzi poskramiacze żywiołów” autorstwa: dr. inż. Tadeusza Zachary (IBL).

„Las Polski”, nr 2023/2, str. 11.

Ponad 80 uczniów szkół ponadpodstawowych (liceów i techników) zjechało w dniu 16 grudnia 2022 r. do podwarszawskiego Sękocina, aby powalczyć o tytuł „Leśnych Poskramiaczy Żywiołów”. Był to finał konkursu wiedzy o zakłóceniach, jakie czyhają na ekosystemy leśne ze strony czynników biotycznych i abiotycznych.

Artykuł „Co zagraża koronom drzew leśnych?” autorstwa: dr. inż. Artura Rutkiewicza (IBL).

„Aura”, nr 2023/2, str. 16-17.

Defoliacja całej lub części korony zachodzi z kilku przyczyn, najczęściej w wyniku żerów owadów, ale również może być efektem zjawisk kompensacyjnych z powodu suszy, czy też jest reakcją na atak patogenicznych grzybów, np. sprawców osutek lub huby korzeni.

Artykuł „Najbardziej znany i medialny kornik w Polsce – kornik drukarz” autorstwa: dr. inż. Artura Rutkiewicza (IBL).

„Środowisko”, nr 2023/2, str. 22-23.

Kornik drukarz jest jednym z najważniejszych gatunków owadów leśnych naszej strefy geograficznej. Dzieje się tak dlatego, że bardzo często pełni w ekosystemach leśnych kluczową rolę, silnie je zmieniając i przekształcając zbiorowiska gatunków drzew i roślin leśnych. Tym samym w lasach, gdzie prowadzona jest gospodarka, ma niesamowite znaczenie gospodarcze.

Artykuł pt. „Czego możemy się nauczyć od tropikalnych huraganów?” autorstwa: dr. inż. Adama Wójcickiego (IBL).

„Aura”, nr 2023/3, str. 18-19.

Wzrost częstotliwości występowania wiatrów o sile huraganu obserwuje się ostatnimi laty na całej planecie, a powodów tego naukowcy doszukują się w postępujących zmianach klimatycznych.

Artykuł pt. „Nie idźmy na żywioł” autorstwa: dr. Bartosza Szpojdy.

„Las Polski”, nr 2023/2, str. 12-13.

Za nami kolejne już seminarium naukowe Instytutu Badawczego Leśnictwa, które odbyło się w ramach projektu „Zagrożenia ekosystemów leśnych – klęski i przeciwdziałanie”. O tym, jak przeciwdziałać i reagować na skutki katastrofalnych zagrożeń związanych z czterema żywiołami – powietrzem, wodą, ziemią i ogniem – opowiadali tym razem praktycy leśnictwa.

Artykuł pt. „Cenne dziury w ziemi” autorstwa: dr. inż. Adama Wójcickiego (IBL).

„Las Polski”, nr 2023/4, str. 22.

Gdy w mediach pojawiają się informacje o zapadnięciu się ziemi, niemal zawsze dotyczą one obszarów zabudowanych, leżących na dawnych terenach górniczych, gdzie zjawisko to często staje się przyczyną dużych strat materialnych oraz stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i życia ludzkiego.

Konferencja naukowa pt. „Zagrożenia ekosystemów leśnych”.
Dr hab. Janusz Czerepko, prof. IBL (Zakład Ekologii Lasu IBL, Sękocin Stary).
Sękocin Stary, 12 czerwca 2023 r.

Konferencja naukowa pt. „Zagrożenia ekosystemów leśnych”.
Prof. dr hab. Jerzy M. Gutowski (Zakład Lasów Naturalnych IBL, Białowieża).
Sękocin Stary, 12 czerwca 2023 r.

Konferencja naukowa pt. „Zagrożenia ekosystemów leśnych”.
Prof. dr hab. Wojciech Grodzki (Zakład Lasów Górskich IBL, Kraków).
Sękocin Stary, 12 czerwca 2023 r.

Konferencja naukowa pt. „Zagrożenia ekosystemów leśnych”.
Dr hab. Błażej Przybylski, prof. APS (Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Warszawa).
Sękocin Stary, 12 czerwca 2023 r.